Bitki Yetiştirmeye Yeni Başlayanlar İçin Temel Bilgiler
Temel Bitki Yaşamının Evreleri
Bitkilerin yaşam döngüsü temel olarak üç everen oluşmaktadır. Sırasıyla Fide Dönemi, Büyüme (Sebze) Dönemi ve Çiçeklenme (Meyve) Döneminden oluşmaktadır.
Fide Dönemi, bitki topraktan kafasını çıkardığı günden (1. Haftanın 1. Günü) itibaren 14 günlük yani 2. hatasının son günü kapsayan dönemdir.
Büyüme Dönemi, bitkinin 15. günü yani 3. Haftasının başından çiçeklenme dönemine kadar olan süreci haftaları kapsar. Bitki cinsine göre bu süre değişebilir. Genel olarak 3. Haftanın başından 5.haftanın sonuna kadarki süreyi kapsar.
Çiçeklenme Dönemi, yine yukarıdaki genellemenin devamı olarak 6. haftanın başından bitkinin hasat edilmesine kadar geçen süredir.
Malzemelerin Kullanımı, Yönetimi ve İstenen Değerler
İç mekan bitki yetiştiriciliğinde doğadaki dengeyi kurmak, bitkininizin istediği ısı, nem, rüzgar vb. iklimsel değerleri sağlamak iyi sonuçlar isteyen yetiştiricinin temel görevidir. Değişen koşullar (dış nem, ısı gibi) doğrultusunda iklimsel koşuları dengede tutmak için tekrar ve tekrar… yeni düzenlemeler yapmak ve dengeyi korumak ısıyı nemi sabitleyebilmek iklimsel olarak başarının anahtarıdır. Bitkiye verilmek üzere hazırlanacak besin solüsyonun da doğru şekilde hazırlanıp gerekli miktarda verilmesi de bir o kadar önemlidir. Herhangi yeni bir tekniği denemeden önce yerli ve yabancı kaynaklardan Google araması yapmak sizi küçük büyük hatalardan koruyacak ve başarılı sonuçlara ulaştıracaktır.
Aşağıda temel olarak bu değerlerin hangi aralıklarda olması gerektiği konusunda tartışacağız.
Sıcaklık:
Genel olarak bitkiler insanların sevdiği sıcaklıklardan hoşlanır ya da biraz daha fazlasından. Bitkiler genel olarak 20 ila 30 derece arası sıcaklıklarda mutlu bir şekilde büyürler. İdeal sıcaklıklar 25 ila 27 derece arasında optimum 26 derecedir. Bu sıcaklık değerleri ışıklar açıkken bitkinin gündüz evresinde istediği değerlerdir. Işıklar kapalı iken gece evresinde bitkiler genel olarak 17 ila 25 derece arası sıcaklık isterler. İdeal sıcaklık gece evresinde 19 ila 22 derece arasında optimum 21 derecedir.
Grow lambalar bitki yetiştirme kabinin içindeki ısıyı yayan ekipmandır. Kullanılacak grow lamba seçimi iç mekanda ne derecede bir sıcaklık ile baş edileceğinin ve ona göre ön hazırlığın yapılmasında yol gösterici olacaktır. Bitkiler genel olarak gece gündüz arası sıcaklık farkını 4 ila 5 derece arasında isterler. Bu farkı yakalamanızı sağlayacak lambalar kullanmak kabininizin ısı yönetimini kolaylaştıracaktır.
Sıcaklık kontrolü çok önemli olduğundan olası mevsim farklılıklarında ısıyı kontrol edebilmek için fanlarınızı dimmerleyecek ek ekipmana sahip olmak ve biraz paylı ( bi tık m3 ü fazla seçmek) fan seçmek ısıyı yönetebilmeniz için kolaylık olacaktır.
Nem (RH):
Bitkilerin temel olarak yaşam evreleri olan fideleme, büyüme ve çiçeklenme dönemlerinde ortamda farklı bağıl nem değerlerine ihtiyaç duyarlar. Bu değerler; fideleme döneminde, %70 ila %90Rh arası optimum %80Rh. Büyüme döneminde %60 ila %70Rh arası optimum %65Rh. Çiçeklenme döneminde %40 ila %55Rh arası optimum %47Rh tır.
Fideleme döneminde bitkiler yüksek nem isterler çünkü topraktan yeteri kadar suyu emecek kökleri yoktur. Bunun için suyu ortamdaki küçük gövde ve yaprakları havadaki nemden karşılarlar. Ortam bu dönemde istenen nem seviyesinde olmazsa strese girerler. Büyüme döneminde daha dengeli %65 seviyesinde nem bitkilerin su ihtiyacını hem topraktan hem havadan dengeli olarak karşıladığı dönemdir. Çiçeklenme dönemi bitkinin en az neme ihtiyaç duyduğu dönemdir. Bu dönemde istenen nem seviyesi aralığının üstüne çıkmak bitkinin meyvelerinin gelişmesini önleyecektir. Dahada kötüsü beyaz tozsu küfün bitkilerinizi sarmasına neden olacaktır. Özellikle son 2 hafta nemin mümkün olduğunca düşürülmesine özen gösterilmelidir.
Özetle, belirtilen bitki evrelerindeki nem seviyesine dikkat edilmez-düzeltilmezse bitkiler strese girer ve meyvelerini geliştiremezler. Aşırı nem durumlarında ayrıca çok kolay gelişebilen tozsuz beyaz küf kaçınılmazdır. Bu nedenle, bitkileriniz ile ilgili açıklanamayan sorunlarınız varsa ve ortamınızda düşük nem veya yüksek nem olduğunu biliyorsanız ortamın büyüklüğüne göre uygun tercih edeceğiniz nem cihazı veya nem alma cihazına yatırım yapmanız gerekebilir. Nemi düzeltmenin bitki sorunlarını nasıl çözdüğünü gördüğünüzde şaşırabilirsiniz. Başlangıçta nem cihazına sahip olmak şarttır ancak nem alma cihazı şart değildir. Beklide hiç ihtiyaç duymayacaksınız ama bazı yetiştiriciler mecburen sahip olmak zorunda kalacaktır çünkü içinde bulundukları yerin iklimi çok nemidir. Birçok profesyonel yetiştirici, hasattan önceki son iki hafta boyunca bir nem alma cihazı kullanarak nemi önemli ölçüde düşürür. Bu, reçine üretimini arttırır.
Lamba Mesafesi ve Işıklanma Süresi:
Kullanmaya karar verdiğiniz bitki yetiştirme lambasını seçerken bitki ışık arasındaki mesafenin ne kadar olması gerektiği, varsa dimmer ayarın hangi mesafede kaç olması gerektiğine göz atın ve bu bilgilere uymaya özen gösterin. Bazı bitki yetiştirme lambalarında hangi mesafede hangi değerde çalışacağı bilgisi yoktur. Bu durumda satıcı ile iletişime geçip bilgi alın. HID lambalar (Hps/Mh) genellikle bitki ile arasındaki mesafe 1 ila 1,5 metre arasında belirlenir. Led lambalarda bu mesafe genel olarak 40 ila 100 cm arasındır. Burada dikkat edilmesi gereken her ne kadar elinizde bitki ile lamba arasındaki mesafe bilgisi olsa da bitkilerinizi gözlemlemektir. Bazı bitkiler belirtilen mesafelerde iyi uyum sağlarken bazı bitkilerde ışık yanığı oluşabilir. Bu durumda lambalar 5 er cm yükseltilerek yeni yanık belirtileri var mı izlenir. Yanık yoksa mesafenizi koruyun varsa yine 5 cm daha yükseltilir… şeklinde denge sağlanır. Yine unutulmamalıdır ki bitkiler büyüdükçe ışık ile arasındaki mesafe kapanır. Bu sebeple 2 3 günde bir bitki lamba mesafesi ölçülerek mesafe korunmalıdır.
Işıklanma süresi, bitkinin cinsine göre farklılık göstermektedir. Kimi yetiştiriciler ışıklarını hiç kapatmazlar. Kimileri 18 saat aydınlık 6 saat karanlık verirler. Kimileri 12 saat ve üstü bir zaman belirleyip başından sonuna kadar aynı süreyle her gün ışık verirler. Burada yapılması gereken aydınlık karanlık sürelerinin belirlenmesi için kullanılacak tohumun, meyvenin bilgilerine göz atmaktır. Dikkat edilmesi gereken ışıklar her gün aynı saate açılmalı ve aynı saatte kapatılmalıdır. Işıklanma süresinin kısaltılması gereken durunlar da kısaltma açılma zamanından değil, kapanma zamanından yapılmalıdır. Sıcak iklimlerde ve mevsimlerde kabinin aydınlık dönemi gece saatleri olarak belirlemek istenmeyen sıcaklıkların dengelenmesinde bir yöntem olarak uygulanabilir. Bu yöntem daha ilk günden yapılacak bir uygulamadır ilerleyen zamanda gereklilik olarak uygulanamaz. Çünkü yukarıda da belirtiğimiz gibi ışıkların yanma zamanı değiştirilemez. Aksi taktirde bitkilerin strese girmesi kaçınılmazdır. Ayrıca ışıkların yanma zamanını, bitkilerinize vakit ayıracağınız zamanın içinde olmasına özen göstermelisiniz. Bu bilgiler doğrultusunda ışık sürelerinizi tohumlarınızı suya karıştırmadan önce planlamanız faydalı olacaktır.
Havalandırma ve İstenmeyen Kokuları Filtreleme:
Bitkiler geceleri oksijen, gündüzleri CO2 solunumu yapar. Bu sebeple gelişmek için sürekli CO2 ve oksijene ihtiyaç duyarlar. Temel olarak havanın içindeki oksijen ve CO2 bitkiler için yeterlidir. İlave CO2 yöntemlerini başka bir yazımızda detaylı anlatacağız.
Hangi ölçülerde yetiştirme alanınız olursa olsun havalandırmanın temel mantığı aynıdır. Bir pis hava çıkışı fanı, bir temiz hava girişi fanı ve içeride havayı karıştıracak vantilatör. Bir önceki ‘’Bitki Yetiştirmeye Yeni Başlayanlar İçin Temel Malzemeler’’ makalemizde havalandırma Seçimi ve Vantilatör başlıkları altında temel olarak bilgileri vermiştik burada daha çok onların konumlandırılmasına değinmemiz gerekiyor.
Pis hava çıkışı fanına, ihtiyaç varsa uygun filtre monte edilir. Karbon filtre olsun ya da olmasın havanın emildiği yer filtre yada fanın ağızı her zaman temiz havanın geleceği yerin zıt köşesinde ve kabinin tavanında olmalıdır. Temiz hava girişi fanı ise kabinin alt köşesinde pis havanın emildiği yerin zıt karşıt köşesinde yer almalıdır. Bu sayede içeri giren temiz hava bütün kabinin içini dolaşacak bitkileriniz bu havadan en iyi şekilde faydalanacaktır. Bu kurulumda bir avantaj daha vardır. Havanın içindeki oksijene nazaran CO2 daha ağırdır, yerden yükselip dışarı atılması daha geç gerçekleşeceği için kabin içi CO2 miktarında artım gözlenir. Asla ve asla pis havanın emildiği nokta kabinin belden aşağısı olmamalıdır. Fan ya da filtre ne kadar yükseğe konumlandırılırsa o kadar iyidir.
Bir diğer önemli nokta pis hava fanından çıkan kirli hava kabine geri dönmeyecek şekilde hava kanalı aracılığıyla tahliye edilmelidir. Hali ile ortamdan boşalan havanın yerine taze havanın dolmasını sağlayacak temiz hava kaynağı olmalıdır. Örneğin 10 metre kare bir odanın içinde 2 m2 lik bir bitki yetiştirme kabini olduğunu farz edelim. Odanın camı penceresi kapalı. Kabinden çıkan pis hava odaya salınıyor ve temiz havada yine bu odadan alınıyor. Bu tamamıyla yanlıştır. Yapılan havalandırmanın hiçbir anlamı yoktur. Doğrusu; o odaya temiz hava girmesi için bir pencere ya da bir kapı açık ya da aralık olacak. Pis hava fanına bağlı olan hava kanalının ağzı ise temiz havanın gelmediği bir yerden bir daha geri alınmamak üzere gönderilecek. Varsa ve yeterli büyüklükteyse baca gideri uygun olacaktır.
Bir önceki ‘’Bitki Yetiştirmeye Yeni Başlayanlar İçin Temel Malzemeler’’ makalemizde Diğer Malzemeler başlığı altında vantilatör hakkında bilgi vermiştik. Detaylandırmak gerekmektedir. Vantilatör, kabin boyutu büyüdükçe birden fazla kullanılması gerekebilir. Çeşitli ihtiyaca göre ayaklı vantilatörler, klipsli kabin vantilatörleri, duvar tipi vantilatörler ya da yer tipi vantilatörler kullanmanız gerekebilir. Örneğin özellikle sık ekilen bitkilerde ilerleyen zamanda bitki altı havasız kalabilir. Bu durumda bir yer tipi vantilatör kullanmak gerekebilir. Aksi taktirde böcekler ve mantarlar için mükemmel bir üreme ortamı oluşacaktır. Dikkat edilmesi gereken en önemli husus özellikle bitkilerin erken dönemlerinde vantilatörü bitkilere doğrudan vurdurmamaktır. Kabin duvarlarına çarpıp dönen rüzgar bitkilerinizi sallamaya-titretmeye yetecektir. Salınımlı yani sürekli sağa sola dönebilen vantilatörler kullanmak en doğru tercih olacaktır. Salınımlı olan vantilatörler sağa sola dönerken karşısına engel çıkmayacak şekilde konumlandırılmalıdır. Örneğin sönerken kabin duvarına çarpıp dönen vantilatör kısa bir süre sonra bozulacaktır.
Sulama Suyuna pH ayarı yapmanın önemi:
Bitkiler besinleri kökleri aracılığıyla emebildikleri için kök ortamının doğru pH değerinde olması gerekir. Bazı yetiştiriciler şansı olabilir ve pH kontrolü yapmadan başarılı sonuçlar elde edebilir. Bunun sebebi bir şekilde kullandığı bitki besinleri ile suyun kaynağının kendiliğinden uygun sonuçlar vermesidir. Ancak pH kontrolü yapmayan birçok yetiştirici besin eksikliği ve diğer besin sorunlarının belirtilerini görmeye başlayacakladır. Bunun nedeni bitki besinlerinin bitki kök bölgesinde yeteri kadar mevcut olsa da köklerin onları emebileceği doğru pH aralığında olmamasıdır.
Doğru pH’ı sağlamanın en kolay yolu bitkilerinizi sulamadan önce hazırlamış olduğunuz besin solüsyonunun pH’ını test edip ayarlamaktır. Bu aşamada önemli olan ham suya besinler eklendikten sonra pH ayarını yapmaktır. Sulama suyunun pH’ını test etmek için pH metre ve pH test kitlerini kullanmak gerekir. Sulama suyunun pH’ını ayarlamak için farklı markaların sunduğu pH düşürücü ve arttırıcılar kullanılmalıdır. pH’a dikkat edildiğinde sağlıklı ve daha yüksek verimli bitkiler elde edildiği ortadadır.
Temel olarak torf toprakta yetişin bitkilerin besin solüsyonu 6.0 ila 7.0 arasında değişen pH ayarlaması yapılır. İdeal pH değeri 6.5 tir. Cocopeat ve hidroponik için hazırlanan besin solüsyonunun pH’ı ise 5.5 ila 6.5 arasına ayarlamak ya da tutmak gerekir. İdeal 6.0 dır. Her sulamada ideal değeri uygulamak yerine ideal değere +2 -2 aralığında farklılıklar yaparak sulamak daha verimli sonuçlar almanızı sağlayacaktır. Örneğin toprakta bir sulamada 6.5 diğerinde 6,6 diğerinde 6,4 diğerinde 6,7 diğerinde 6.3 e besin solüsyonunu pH’a ayarlayıp vermek.
pH metrenizi kalitesine göre 1 ile 4 hafta da bir kalibre ederek doğru ölçüm yaptığından emin olmanız gerektiğini unutmamalısınız. pH metreler kullandıkça zamanla doğru okuma kalibrasyonları bozulur.
Besin Seçimi ve Uygulama:
Medya seçiminize göre ve açıklamalarından yola çıkarak besin seçiminizi yaptığınızda dikkat etmeniz gereken, ilgili besinlerin besin tablolarının okunmasıdır. X bir markayı kullanmaya karar verdiniz ve setini aldınız. Yapmanız gereken şey o besinin tablosunu bilmediğiniz bir dilse bile Türkçeye çevirmek ve her detayını okuyup anlamak olmalıdır. Bazı besinler suya belli bir sıra ile karıştırılmalıdır dikkat edilmezse besinler suya verirken bozulurlar. Besin firmaları genel olarak haftalık toplam verilmesi gereken dozu tablolarını yazarlar. Bu sebeple haftada ortalama 2 kez sulanan bitkileriniz varsa ki torf toprak medya kullananlar için böyledir, tablodaki miktarların yarısını besin solüsyonuna uygulayarak her sulamada besinli sulama yapılması gerekir. Haftalık diyeti ilk sulamada tam vereyim sonraki sulamayı boş su vereyim doğru bir uygulama değildir. Tek seferde aşırı besinden dolayı bitkiler strese girmektedir. Cocopeat medya kullanıcıları bitkinin dönemine göre günde 1 ila 3 arası sulama yapması gerekmektir. Bu sebeple aynı mantıkla besin solüsyonunu hazırlaması gerekmektedir. Hidroponik sistemlerde besin miktarları Ec ve ppm değerleri takip edilerek belirlenmeli ilk defa hidroponik medya kullanacaklar konuyu derinlemesine araştırmalıdır.
Bitkiler Nasıl Sulanmalı:
Öncelikli olarak ham suya besinler verilmeden önce sulama için ne kadar su lazımsa bir kaba alınır ve ısı ayarlaması yapılır. İç mekan bitkilerde medya farkı gözetmeksizin suyun sıcaklığı 18 ila 22 derecede arası ideal 20 derece olmalıdır. Daha sonra besinler ham suya verilerek besin solüsyonu hazırlanır ve besin solüsyonunun pH’ı kontrol edilip pH ayarı yapılır. Artık bitkileriniz için hazırladığınız besin solüsyonlu sulama suyunu verebilirsiniz. Her sulamada besin solüsyonlu sulama suyu taze olarak hazırlanmalıdır. Daha sonra kullanılacak besin solüsyonu karanlık ve serin bir yerde beklemek şartıyla 12 saat içinde bitkilere verilmelidir. Aksi taktirde suyun içindeki besinler bozulur.
Aşırı veya az sulama, yeni başlayan iç mekan yetiştiricilerinde sıklıkla görülür. Daha çok aşırı sulama eğilimindedirler. Bitkilerin büyümesi ve gelişmesi için doğru miktarda suya ihtiyacı varıdır. Bitkilere çok sık ve çok fazla su verildiğinde kökler oksijensiz kalır ve boğularak çürümeye başlarlar. Az su verildiğinde de kökler kururlar ve toprakta yayılacak yüzey bulamazlar gelişemezler. Bu sorunu çözmek için küçük saksılar ile başlayıp vakitleri geldikçe aktarma yapmak bir tercih olabilir. Ya da kademeli sulama miktarı artırılabilir. Örneğin Jiffy şişen tablet ya da Root Master köklendirme küpü gibi Viyolü bir saksıya aktardığınızda, bitkinin etrafında daire çizerek yarım çay bardağı su ile sulamaya başlayabilirsiniz. Sonrasında toprak gözlemlenerek ve daire genişletilerek sulama miktarı arttırılarak ilerlenebilir. Suyu arttırıp arttırmayacağınıza karar vermek için toprağın nemlilik seviyesinin %30lara düşme zamanının 3 günde 1’e tekabül etmesi baz alınabilir. 2 günde kurursa bir önceki sulama suyu miktarı 2 kartına çıkarılır. Örneğin yarım çay bardağı su 2 günde kuruduysa 1 çay bardağı 1 çay bardağı 2 günde kuruduysa 2 çay bardağı. Yarım litre su 2 günde kuruduysa 1 litre su 1 litre 2 günde kuruduysa 2 litre su şeklinde ilerlenir. 11 litrelik saksılar 2,5 litre suyla, 15 litrelik saklılar 3,5 litre suyla, 19 litrelik saksılar 5 litre sulama suyuna ulaştığında doyarlar daha fazla su veremezsiniz.
Bitki sulamasında drenajın nasıl yapılması gerektiği hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir ve dikkat edilmelidir. Seçeceğiniz saksıların muhakkak fazla suyu tahliye edecek drenaj delikleri olmalıdır. Aksi taktirde fazla su saksının içinde kalıp bitki köklerinizin boğulmasına ve çürümesine neden olur. Sulama yapıldıktan 15 dakika sonra saksı altlığında biriken su varsa muhakkak saksı altlığından alınıp atılmalıdır. Burada 15 dakika önemlidir çünkü bezen yapılan sulama toprak tarafından emilemeden akıp gider. Bu 15 dakikalık süre içinde toprağın emme payı varsa o suyu saksı altlığından emecektir. 15 dakikanın sonunda saksı altlığında hala su varsa toprak duymuştur ve o su artık alınmalıdır. Bazı yerlerde karşınıza sulama suyunun %20 ila %30 unun saksı tabağına akması istenir. Bu bilgi ile hareket edip yetiştiriciler ilk haftalarda çok yoğun sulamalar yapıp bitkide yüksek hasarlara neden olmaktadır. Torf toprak medyada 15 dakikanın sonunda saksı altlığında %20 ila %30 arası emilmeyen suyun oluşması için bitkilerin 6 haftalık olmasını beklemek gerekir. Çünkü ancak o zaman örneğin 15 litrelik saksı 3 günde bir 3,5 litre suya doymaya başlamış olur bu durumda 4 ila 4,5 litre su ile sulama yapıp fazla su akıtması yapılabilir. Fazla su akıtmadaki amaç bitki besinlerinin içinde bulunan tuzların zamanla sakı toprağında birikip pH kilitlenmesine sebep olmasıdır. Burada kullanılan bitki besin markasının ürünlerinin içindeki tuz seviyeleri ayrıca incelenmesi gereken bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı besin markaları az tuz içeren maddelerden bazıları ise daha yüksek tuz bulunduran içeriklerden eldelidir. Yukarıdaki fazla su akıtma bilgileri kullanılan besininin tuz ortalamasına göre %10 ila %30 arasında belirlenebilir.
Bitkilerinizi hazırladığınız besin solüsyonu ile sulamanın en uygun zamanı ışıklar yanmadan önceki ilk 15 dakika ile ışıklar yandıktan sonraki ilk 30 dakikalık zaman aralığıdır.
